Το "Φαινόμενο της Πεταλούδας" σε ανθρώπους - Όλα όσα αξίζει να γνωρίζουμε
με την ονομασία «το φαινόμενο της πεταλούδας», που δήλωνε ότι κάτι τόσο μικρό όσο η κίνηση του φτερού μιας πεταλούδας μπορεί να προκαλέσει μια μεγάλη αλλαγή στον καιρό μιας περιοχή στην άλλη άκρη του πλανήτη.
Σήμερα, αυτή η έννοια συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως και πλέον αναφέρεται και ως μεταφορά στην ψυχολογική σκέψη.
Αν είστε φαν των ταινιών με ταξίδια στο χρόνο, σίγουρα θα γνωρίζετε την κλασσική πια ταινία του 1985 «Back to the future», όπου ένας έφηβος προσπαθεί να αλλάξει το παρελθόν, ώστε να βοηθήσει τον πατέρα του να ανακτήσει την χαμένη του αυτοπεποίθηση και να κρατήσει τη μητέρα του μακριά από το αλκοόλ. Βοηθά τον πατέρα του να αντιμετωπίσει τον εκφοβισμό από συμμαθητές του και κάνει τη μητέρα του να τον ερωτευθεί ξανά.
Με αυτό τον τρόπο, φέρνει δραστική αλλαγή στο παρόν των γονιών του. Αν και αυτή η σκέψη είναι λίγο αφελής και ανόητη, δείχνει με έναν ενδιαφέροντα τρόπο ότι τα μικρά πράγματα είναι εκείνα που έχουν μεγαλύτερη επίδραση στο μέλλον μας. Ένα μικρό και μόνο γεγονός μπορεί να προκαλέσει μια δραστική αλλαγή στη ζωή κάποιου.
Το φαινόμενο της πεταλούδας μιλά για κάτι παρόμοιο. Αν και βασίζεται κυρίως στη θεωρία του Χάους, πρόκειται για μια καθαρά επιστημονική θεωρία από τον Edward Lorenz, ο οποίος μελέτησε την επίδραση στο κλίμα ενός και μόνο πεταρίσματος των φτερών μιας πεταλούδας, σήμερα έχει ενσωματωθεί επίσης στην ψυχολογία και στη σκέψη γενικότερα. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα είναι ότι ένα και μόνο φτερούγισμα μπορεί να προκαλέσει καταιγίδα ή τυφώνα κάπου αλλού.
Πού στηρίζεται το φαινόμενο της πεταλούδας;
Το φαινόμενο της πεταλούδας εξελίχθηκε μέσα από τη θεωρία του Χάους. Μεταφορικά, σημαίνει ότι μια μικρή αλλαγή μπορεί να προκαλέσει ένα μεγάλο παλιρροϊκό κύμα, μια δραστική αλλαγή στο περιβάλλον και στον καιρό. Φυσικά, ο Edward Lorenz δεν γνώριζε ότι ο όρος αυτός θα γινόταν τόσο δημοφιλής και θα χρησιμοποιούταν και στην ψυχολογία, αλλά και στη γενικότερη σκέψη.
Ο Edward Lorenz στην προσπάθειά του να ανακαλύψει ένα μοντέλο πρόγνωσης καιρού παρατήρησε ότι πολύ μικρές διαφορές στις αρχικές τιμές δημιουργούσαν τεράστιες διαφορές στα τελικά αποτελέσματα.
Σε σχέση με το όνομα του φαινομένου, εξήγησε ότι η κίνηση μιας πεταλούδας μπορεί να μην δημιουργεί ακριβώς έναν ολόκληρο τυφώνα, αλλά μπορεί να κρίνει την πορεία του, αφού το φτερούγισμά της προκαλεί ανεπαίσθητες αλλαγές στην πίεση του αέρα που τελικά επιδρούν στον καιρό και συνεπώς στα αποτελέσματα ενός μοντέλου πρόβλεψής του.
Τα συμπεράσματα του μετεωρολόγου Lorenz αποδεικνύουν ότι ακόμα και στην εποχή των υπολογιστών οι επιστήμονες δεν θα μπορούν να κάνουν ακριβείς προβλέψεις για πολύπλοκα συστήματα καιρού.
Πώς χρησιμοποιείται η έννοια στην ψυχολογία;
Στην ψυχολογία, μπορεί να οριστεί ως κάτι που δημιουργεί μια μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές των ανθρώπων. Οι μικρές σκέψεις μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλαγές. Ένα μικρό βότσαλο που πέφτει στο νερό μπορεί να ταράξει το στάσιμο νερό και να δημιουργήσει κύκλους.
Κάθε πλάσμα αλληλεπιδρά με το άλλο. Κάθε μικρή μας πράξη και κάθε γεγονός στο σύμπαν έχει επίδραση σε κάτι άλλο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το τραύμα περνά από τη μία γενιά στην άλλη όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και γονιδιακά. Μια πολύτιμη, αλλά θλιβερή ανακάλυψη που αποδεικνύει τη δυσκολία της αντιμετώπισης του τραύματος.
Βλέποντας όμως το φαινόμενο της πεταλούδας και από τη θετική του πλευρά, φανταστείτε πόσες αλυσιδωτές αντιδράσεις μπορεί να προκαλέσει μια μικρή πράξη καλοσύνης. Η ενσυναίσθηση είναι αυτή που χρειάζεται λοιπόν να εξασκούμε, είναι η κόλλα που θα μας κρατήσει ενωμένους.
Το ”Φαινόμενο της Πεταλούδας” περικλείει την άποψη ότι μικρές, φαινομενικά ασήμαντες αλλαγές μπορεί να προκαλέσουν τεράστιες αποκλίσεις στην εξέλιξη των πραγμάτων, δημιουργώντας μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα, όπως ακριβώς μια πεταλούδα που χτυπάει τα φτερά της στην Ασία μπορεί να δημιουργήσει έναν τυφώνα στη Βόρεια Αμερική.
Το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας παράγει σήμερα μια μικροσκοπική (σχεδόν μη παρατηρήσιμη) αλλαγή στην κατάσταση της ατμόσφαιρας. Στη διάρκεια ενός μήνα από σήμερα, το τι κάνει η ατμόσφαιρα, ως απόρροια της απειροελάχιστης μεταβολής που προκαλούν οι κινήσεις των φτερών της πεταλούδας, αποκλίνει πραγματικά από αυτό που θα είχε κάνει, με αποτέλεσμα ένας ανεμοστρόβιλος που θα είχε καταστρέψει την ινδονησιακή ακτή να μη δημιουργείται ή ίσως ένας που δεν επρόκειτο να υπάρξει ποτέ, τελικά εκδηλώνεται χιλιάδες μίλια μακριά.
Ο μετεωρολόγος Edward Lorenz, Το 1960 εργαζόταν στο πρόβλημα της καιρικής πρόβλεψης χρησιμοποιώντας σε έναν πρωτότυπο υπολογιστή ένα σύστημα 12 εξισώσεων. Αυτό το software θεωρητικά προέβλεπε τις μεταβολές του καιρού. Ο υπολογιστής αποθήκευε τα αποτελέσματα των προβλέψεων με μορφή αριθμών έξι δεκαδικών ψηφίων, ενώ ο ίδιος, χάριν οικονομίας, είχε εκτυπώσει τα αποτελέσματα σε τρεις δεκαδικές θέσεις.
Μία μέρα το 1961 θέλησε να δει μια ιδιαίτερη ακολουθία και πάλι. Για να κερδίσει χρόνο, άρχισε στη μέση της ακολουθίας, αντί στην αρχή, και εισήγαγε τον αριθμό από το έντυπό του και έφυγε, αφήνοντας το πρόγραμμα να ”τρέξει”.
Όταν επέστρεψε, η ακολουθία είχε εξελιχθεί τελείως διαφορετικά από αυτό που περίμενε. Σε σχέση με το αρχικό σχέδιο υπήρχαν σημαντικές αποκλίσεις, διαφοροποιώντας σημαντικά τον τελικό σχηματισμό από τον αρχικό σχεδιασμό. Με λίγα λόγια το αποτέλεσμα ήταν τελείως διαφορετικό. Υπολόγισε όμως τι συνέβη. Στην αρχική ακολουθία, ο αριθμός ήταν 0,506127 και εκείνος είχε δακτυλογραφήσει μόνο τα τρία πρώτα δεκαδικά ψηφία, δηλαδή τον αριθμό 0,506.
Ένας επιστήμονας θεωρείται τυχερός εάν μπορεί να φτάσει τις μετρήσεις του στην ακρίβεια τριών δεκαδικών ψηφίων. Η επικρατούσα άποψη ότι η παράλειψη μικρών ανεπαίσθητων στοιχείων στη χρησιμοποίηση λογικών μεθόδων υπολογισμού δεν μπορεί να έχει κάποια τεράστια επίδραση στην έκβαση του πειράματος, απλώς καταρρίφθηκε. Ο Lorenz απέδειξε ότι αυτή η άποψη ήταν λανθασμένη. Αυτή η επίδραση έμεινε στην ιστορία ως ”Το Φαινόμενο της Πεταλούδας”. Το ποσό διαφοράς στις αφετηρίες των δύο ακολουθιών είναι τόσο μικρό που είναι συγκρίσιμο με μια πεταλούδα που χτυπά τα φτερά της στην ατμόσφαιρα.
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι μια σειρά από συμβάντα, διαφορετικά μεταξύ τους από πολλές πλευρές, αλλά και με κάποια στοιχεία που τα ενώνουν. Αφενός, η καταστροφή είναι τεράστια. Αφετέρου, αφορμή στάθηκε μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Αυτό που συνδέει αίτιο- αποτέλεσμα είναι είτε μια αιφνίδια αλλαγή στο σύστημα, είτε σταδιακή συσσώρευση ενέργειας. Η Θεωρία των Καταστροφών μελετάει τον χρόνο εξέλιξης αυτών των καταστροφών.
Ο Γάλλος μαθηματικός Ρενέ Τομ τόνισε πως ο βαθύτερος σκοπός της θεωρίας είναι να συλλάβει και να περιγράψει την ακατάπαυστη δημιουργία, εξέλιξη και καταστροφή των μορφών. Για ό,τι συμβαίνει υπάρχει μια διαδικασία, μια μετάβαση από μια σταθερή κατάσταση σε μια άλλη σταθερή κατάσταση, περνώντας από μία σειρά διαδικασιών, ασταθών καταστάσεων με τεράστια καταστροφική ενέργεια. Η διαδικασία περιλαμβάνει συνεχείς μεταβολές, κατά τη διάρκεια των οποίων συσσωρεύεται ενέργεια. Όταν όμως ένα μέγεθος φτάσει στην οριακή τιμή του, περάσει δηλαδή το Κρίσιμο Σημείο Καμπής, οι εξελίξεις είναι μη αναστρέψιμες. Μια σπίθα είναι εύκολο να σβηστεί, μια φλόγα επίσης, όταν όμως δυναμώσει και συσσωρευτεί πολλή ενέργεια, η θερμοκρασία αυξάνεται και φέρνει μια μη αναπόδραστη κατάσταση καταστρέφοντας τα πάντα γύρω της. Όπως ένα μικρό αεράκι σηκώνει ένα μικρό κύμα στο βάθος της θάλασσας, όσο προχωράει προς την ακτή η δύναμή του συσσωρεύεται από τον αέρα και την ταχύτητα και μπορεί να πάρει τεράστιες διαστάσεις.
Γιατί λέγεται φαινόμενο της πεταλούδας;
Το σύστημα του Lorenz είναι ένα σύστημα συνήθων διαφορικών εξισώσεων (γνωστές και ως εξισώσεις Lorenz), το οποίο για δεδομένες τιμές των αρχικών παραμέτρων παρουσιάζει χαοτική συμπεριφορά.
Η επίλυση του θα δώσει ένα σετ χαοτικών λύσεων οι οποίες αν σχεδιαστούν το σχήμα που θα προκύψει, θα μοιάζει με τα φτερά μιας πεταλούδας!
Ο συνδυασμός του σχήματος της πεταλούδας του Λόρεντζ μαζί με την συμπεριφορά των χαοτικών συστημάτων οδήγησε στη δημιουργία του όρου φαινόμενο της πεταλούδας.
Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει ότι μικρές αλλαγές στις αρχικές συνθήκες (το πέταγμα των φτερων μιας πεταλούδας στην Ασία) μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις (δημιουργία τυφώνα στη Β. Αμερική).
Στην πραγματικότητα, είναι μάλλον αδύνατο να προκληθεί τυφώνας από το πέταγμα μιας πεταλούδας, εκτός και αν κουνήσει τα φτερά της σε μια πολύ συγκεκριμένη χρονική στιγμή, με συγκεκριμένες συνθήκες, κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι αδύνατον να προβλεφθεί.
Θεωρία καταστροφών και ψυχολογία
Ο Δανός Έρικ Κ. Ζίμαν προσπάθησε να εφαρμόσει την Θεωρία των Καταστροφών στη Βιολογία και τη Ψυχολογία. Κατασκεύασε την «μηχανή καταστροφών», έναν απλό τροχό δηλαδή, ο οποίος όσο περιστρέφεται ελεύθερα δεν παρουσιάζει πρόβλημα. Όταν όμως υπάρξει η ελάχιστη παρέμβαση, τότε το σύστημα αναπηδά σαν τρελό.
Οι συνέπειες είναι μη προβλέψιμες, μπορούμε όμως να περιορίσουμε την καταστροφική τους μανία. Το κόστος πρόληψης είναι τεράστιο, γι' αυτό και τα μέτρα είναι εφαρμόσιμα μόνο σε ισχυρά κράτη. Δυστυχώς μόνο οι οικονομικά δυνατοί μπορούν να προστατεύσουν τους πολίτες τους.
Στην ψυχολογία, μπορεί να οριστεί ως κάτι που δημιουργεί μια μεγαλύτερη επίδραση στις ζωές των ανθρώπων. Οι μικρές σκέψεις μπορεί, επίσης, να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλαγές.
Κάθε πλάσμα αλληλεπιδρά με το άλλο. Κάθε μικρή μας πράξη και κάθε γεγονός στο σύμπαν έχει επίδραση σε κάτι άλλο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το τραύμα περνά από τη μία γενιά στην άλλη όχι μόνο ψυχολογικά, αλλά και γονιδιακά. Μια πολύτιμη, αλλά θλιβερή ανακάλυψη που αποδεικνύει τη δυσκολία της αντιμετώπισης του τραύματος.
Το φαινόμενο της πεταλούδας στην καθημερινότητα
Όλα αυτά έχουν εφαρμογή και στην ζωή μας, αφού όταν ένα μικρό πρόβλημα προκύψει, όπως το πέταγμα της πεταλούδας, επηρεάζεται κάθε τομέας της ζωής μας, οι σκέψεις, η συμπεριφορά και οι σχέσεις μας.
Για να βγεις από τον φαύλο κύκλο του φαινομένου της πεταλούδας στην ζωή σου πρέπει να εντοπίσεις την αλληλουχία γεγονότων που δημιουργεί τα προβλήματα και να βρεις την καλύτερη εναλλακτική λύση, που θα σε φέρει πιο κοντά σε μια καλή λύση.
Αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές το ίδιο πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με την ίδια στρατηγική, κάτι που είναι πρόβλημα, για εμάς, τους ανθρώπους που είμαστε όντα της συνήθειας.
Γι’ αυτό πρέπει να αναγνωρίσεις τα στοιχεία (ή κάποια από αυτά) του φαύλου κύκλου ή να αλλάξεις ολόκληρη την αλληλουχία των γεγονότων.
Για παράδειγμα, αντί να προσπαθήσεις να βρεις το νόημα των λεγομένων κάποιου, μετά από έναν τσακωμό, προσπάθησε να ρωτήσεις τον ίδιο να σου πει τι εννοούσε.
Επιπλέον, προσπάθησε να βρεις τρόπο να αλλάξεις την συμπεριφορά που οδηγεί στα γεγονότα. Αν για παράδειγμα τρέχεις στον δρόμο, σκέψου ότι παράλληλα χάνεις αρκετά χρήματα, που δεν σου περισσεύουν, ώστε να οδηγήσεις πιο οικονομικά.
Ίσως αυτές οι λύσεις ακούγονται απλοϊκές, με δεδομένο ότι αντιμετωπίζουμε ένα χαοτικό σύστημα, όμως δουλεύουν, αρκεί να κατανοήσεις ότι έχεις την ελευθερία και την ικανότητα να επηρεάζεις τα πράγματα και ότι δεν είσαι έρμαιο των καταστάσεων.
Το φαινόμενο της πεταλούδας δηλαδή, έχει και την άλλη πλευρά του. Μικρές αλλαγές στην συμπεριφορά σου, μπορεί να επιφέρουν σημαντικότατη βελτίωση, γι’ αυτό πρέπει να αναλάβεις δράση και να κάνεις μικρές αλλαγές που θα σε οδηγήσουν προς τον μεγαλύτερο στόχο.
* Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από: Φόρουμ Ψυχολογικής Υποστήριξης & Wikipedia.
