Θερινό Ηλιοστάσιο 2023: 15 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για το Θερινό Ηλιοστάσιο
Κάθε χρόνο στις 20 ή 21 Ιουνίου (21 Ιουνίου 2023), ο ήλιος βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του ουρανού στο βόρειο ημισφαίριο. Έτσι, παρατηρείται η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου για το βόρειο ημισφαίριο (θερινό ηλιοστάσιο, το λιοτρόπι, όπως το λέει ο λαός) και αντιστρόφως η μικρότερη ημέρα για το νότιο ημισφαίριο. Για το Βόρειο Ημισφαίριο είναι η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού και για το Νότιο Ημισφαίριο του χειμώνα.
Λαογραφία
Η ημέρα του θερινού ηλιοστασίου γιορτάζεται από αρχαιοτάτων χρόνων στην Ευρώπη με τιμές στον φωτοδότη και ζωοδότη Ήλιο. Οι σύγχρονοι παγανιστές τιμούν ιδιαίτερα το θερινό ηλιοστάσιο με επίκεντρο το μεγαλιθικό μνημείο του Στόουνχετζ στην Αγγλία. Στον ελληνικό χώρο συνδυάζεται με τις φωτιές τ’ Αϊ Γιαννιού και τον Κλήδονα, δύο έθιμα που τελούνται την παραμονή του Γενεθλίου του Ιωάννου του Προδρόμου (23 Ιουνίου).
1. Το 2023, το θερινό ηλιοστάσιο πέφτει στις 21 Ιουνίου.
Το θερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει πάντα μεταξύ 20 Ιουνίου και 22 Ιουνίου, αλλά επειδή το ημερολόγιο δεν αντικατοπτρίζει ακριβώς την περιστροφή της Γης, η ακριβής ώρα αλλάζει ελαφρώς κάθε χρόνο. Το 2023, ο ήλιος θα φτάσει στο μέγιστο ύψος του στον ουρανό για το βόρειο ημισφαίριο την Τετάρτη, 21 Ιουνίου, στις 17:57 ώρα Ελλάδας.
2. Στο θερινό ηλιοστάσιο, ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Τροπικό του Καρκίνου.
Οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια του 2020 και ο ορισμός των εποχών του έτους. (πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών)
Ενώ ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο θα δει τη μεγαλύτερη μέρα του έτους στο θερινό ηλιοστάσιο, ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Τροπικό του Καρκίνου (23 μοίρες και 27 λεπτά βόρειο γεωγραφικό πλάτος)
3. Το όνομα προέρχεται από το γεγονός ότι ο ήλιος φαίνεται να στέκεται ακίνητος.
Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Εξίσου ορθό ετυμολογικώς είναι και το συνώνυμο «ηλιοτρόπιο». Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο. Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους.
4. Οι μεγάλες εορταστικές φωτιές κατά το θερινό ηλιοστάσιο
Οι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο διοργανώνουν εορτασμούς για το ηλιοστάσιο εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Μεταξύ αυτών είναι και το Μεσοκαλόκαιρο, το οποίο γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου στη Σκανδιναβία και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Το 2016, οι κάτοικοι του Ålesund της Νορβηγίας σημείωσαν παγκόσμιο ρεκόρ για την ψηλότερη φωτιά με την εορταστική πυρκαγιά των 47 μέτρων (το ρεκόρ τους καταρρίφθηκε το 2019 από τις γιορτές του Αυστριακού Καρναβαλιού).
5. Ο θερμότερος καιρός του χρόνου καθυστερεί για μερικές εβδομάδες.
Μπορεί να αναρωτιέστε γιατί, ενώ το ηλιοστάσιο είναι η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου – και έτσι λαμβάνει περισσότερο ηλιακό φως – η θερμοκρασία συνήθως δεν φτάνει στο ετήσιο μέγιστο παρά μόνο ένα ή δύο μήνες αργότερα. Είναι επειδή το νερό, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της Γης, έχει υψηλή ειδική θερμότητα, που σημαίνει ότι χρειάζεται λίγος χρόνος για να θερμανθεί και να κρυώσει. Εξαιτίας αυτού, η θερμοκρασία της Γης είναι “καθυστερημένη” για έξι εβδομάδες. Είναι και ο λόγος που τα φθινοπωρινά μπάνια είναι πιο “εύκολα” απ’ τα ανοιξιάτικα.
6. Χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται στο Στόουνχεντζ για να γιορτάσουν το θερινό ηλιοστάσιο.
Οι άνθρωποι από καιρό πίστευαν ότι το Στόουνχεντζ ήταν ο τόπος των εορτασμών του ηλιοστασίου των αρχαίων Δρυιδών λόγω του τρόπου με τον οποίο ο ήλιος ευθυγραμμίζεται με τις πέτρες στο χειμερινό και το θερινό ηλιοστάσιο. Αν και δεν υπάρχει αποδεδειγμένη σχέση μεταξύ των εορτασμών του Κελτικού ηλιοστασίου και του μεγαλιθικού μνημείου, αυτές τις μέρες, χιλιάδες σύγχρονοι παγανιστές συγκεντρώνονται στο ορόσημο για να παρακολουθήσουν την ανατολή του ηλίου.
7. Οι παγανιστές γιορτάζουν το θερινό ηλιοστάσιο με σύμβολα της φωτιάς και του νερού.
Στον παγανισμό και τη Γουίκα, το Μεσοκαλόκαιρο γιορτάζεται με ένα φεστιβάλ γνωστό ως Litha. Στην αρχαία Ευρώπη, το φεστιβάλ περιλάμβανε την κύληση γιγάντιων τροχών αναμμένων με φωτιά με στόχο να καταλήξουν στο νερό, για να συμβολίσουν την ισορροπία μεταξύ των δύο στοιχείων.
8. Στην Αρχαία Αίγυπτο, το θερινό ηλιοστάσιο προανήγγειλε το νέο έτος.
Στην Αρχαία Αίγυπτο, το θερινό ηλιοστάσιο προηγούνταν της εμφάνισης του άστρου του Σείριου, το οποίο οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ήταν υπεύθυνο για την ετήσια πλημμύρα του Νείλου στον οποίο βασίζονταν για τις καλλιέργειες. Εξαιτίας αυτού, το αιγυπτιακό ημερολόγιο ορίστηκε έτσι ώστε η αρχή του έτους να συμπίπτει με την εμφάνιση του Σείριου, αμέσως μετά το ηλιοστάσιο.
9. Οι αρχαίοι Κινέζοι τιμούσαν το γιν στο θερινό ηλιοστάσιο.
Στην αρχαία Κίνα, το θερινό ηλιοστάσιο ήταν το γιν στο γιανγκ του χειμερινού ηλιοστασίου. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οι Κινέζοι πίστευαν ότι οι δυνάμεις του γιν και του γιανγκ αυξομειώνονται αντίστροφα. Στο θερινό ηλιοστάσιο, η επιρροή του γιανγκ ήταν στο αποκορύφωμά της, αλλά ο εορτασμός επικεντρώθηκε στην επικείμενη αλλαγή στο γιν. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο γινόταν το αντίστροφο.
10. Στην Αλάσκα, το θερινό ηλιοστάσιο γιορτάζεται με ένα μεταμεσονύκτιο αγώνα μπέιζμπολ.
Κάθε χρόνο στο θερινό ηλιοστάσιο, οι Alaska Goldpanners του Fairbanks γιορτάζουν την ιδιότητά τους ως η πιο βόρεια ομάδα μπέιζμπολ στον πλανήτη με ένα παιχνίδι που ξεκινά στις 10 μ.μ. και εκτείνεται μέχρι το επόμενο πρωί —χωρίς την ανάγκη για τεχνητό φως— γνωστό ως το παιχνίδι του Ήλιου του Μεσονυχτίου. Η παράδοση ξεκίνησε το 1906 και ανελήφθη από τους Goldpanners το 1960, τον πρώτο χρόνο της ύπαρξής τους.
11. Η Γη είναι πιο απομακρυσμένη από τον ήλιο κατά τη διάρκεια του ηλιοστασίου.
Επειδή το θερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει το καλοκαίρι (για το Βόρειο ημισφαίριο) δεν σημαίνει ότι η Γη είναι πιο κοντά στον ήλιο στην ελλειπτική της περιστροφή. Η Γη είναι στην πραγματικότητα πιο κοντά στον ήλιο περίπου την ώρα που το βόρειο ημισφαίριο βιώνει τον χειμώνα. Η ζεστασιά του καλοκαιριού προέρχεται αποκλειστικά από την κλίση του άξονα της Γης και όχι από το πόσο κοντά βρίσκεται στον ήλιο κάθε δεδομένη στιγμή.
12. Το θερινό ηλιοστάσιο σηματοδοτεί μια σκοτεινή περίοδο στην ιστορία της επιστήμης.
Ενώ ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο θα δει τη μεγαλύτερη μέρα του έτους στο θερινό ηλιοστάσιο, ο ήλιος βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Τροπικό του Καρκίνου (23 μοίρες και 27 λεπτά βόρειο γεωγραφικό πλάτος)
3. Το όνομα προέρχεται από το γεγονός ότι ο ήλιος φαίνεται να στέκεται ακίνητος.
Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Εξίσου ορθό ετυμολογικώς είναι και το συνώνυμο «ηλιοτρόπιο». Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο. Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους.
4. Οι μεγάλες εορταστικές φωτιές κατά το θερινό ηλιοστάσιο
Οι πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο διοργανώνουν εορτασμούς για το ηλιοστάσιο εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Μεταξύ αυτών είναι και το Μεσοκαλόκαιρο, το οποίο γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου στη Σκανδιναβία και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Το 2016, οι κάτοικοι του Ålesund της Νορβηγίας σημείωσαν παγκόσμιο ρεκόρ για την ψηλότερη φωτιά με την εορταστική πυρκαγιά των 47 μέτρων (το ρεκόρ τους καταρρίφθηκε το 2019 από τις γιορτές του Αυστριακού Καρναβαλιού).
5. Ο θερμότερος καιρός του χρόνου καθυστερεί για μερικές εβδομάδες.
Μπορεί να αναρωτιέστε γιατί, ενώ το ηλιοστάσιο είναι η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου – και έτσι λαμβάνει περισσότερο ηλιακό φως – η θερμοκρασία συνήθως δεν φτάνει στο ετήσιο μέγιστο παρά μόνο ένα ή δύο μήνες αργότερα. Είναι επειδή το νερό, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της Γης, έχει υψηλή ειδική θερμότητα, που σημαίνει ότι χρειάζεται λίγος χρόνος για να θερμανθεί και να κρυώσει. Εξαιτίας αυτού, η θερμοκρασία της Γης είναι “καθυστερημένη” για έξι εβδομάδες. Είναι και ο λόγος που τα φθινοπωρινά μπάνια είναι πιο “εύκολα” απ’ τα ανοιξιάτικα.
6. Χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται στο Στόουνχεντζ για να γιορτάσουν το θερινό ηλιοστάσιο.
Οι άνθρωποι από καιρό πίστευαν ότι το Στόουνχεντζ ήταν ο τόπος των εορτασμών του ηλιοστασίου των αρχαίων Δρυιδών λόγω του τρόπου με τον οποίο ο ήλιος ευθυγραμμίζεται με τις πέτρες στο χειμερινό και το θερινό ηλιοστάσιο. Αν και δεν υπάρχει αποδεδειγμένη σχέση μεταξύ των εορτασμών του Κελτικού ηλιοστασίου και του μεγαλιθικού μνημείου, αυτές τις μέρες, χιλιάδες σύγχρονοι παγανιστές συγκεντρώνονται στο ορόσημο για να παρακολουθήσουν την ανατολή του ηλίου.
7. Οι παγανιστές γιορτάζουν το θερινό ηλιοστάσιο με σύμβολα της φωτιάς και του νερού.
Στον παγανισμό και τη Γουίκα, το Μεσοκαλόκαιρο γιορτάζεται με ένα φεστιβάλ γνωστό ως Litha. Στην αρχαία Ευρώπη, το φεστιβάλ περιλάμβανε την κύληση γιγάντιων τροχών αναμμένων με φωτιά με στόχο να καταλήξουν στο νερό, για να συμβολίσουν την ισορροπία μεταξύ των δύο στοιχείων.
8. Στην Αρχαία Αίγυπτο, το θερινό ηλιοστάσιο προανήγγειλε το νέο έτος.
Στην Αρχαία Αίγυπτο, το θερινό ηλιοστάσιο προηγούνταν της εμφάνισης του άστρου του Σείριου, το οποίο οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ήταν υπεύθυνο για την ετήσια πλημμύρα του Νείλου στον οποίο βασίζονταν για τις καλλιέργειες. Εξαιτίας αυτού, το αιγυπτιακό ημερολόγιο ορίστηκε έτσι ώστε η αρχή του έτους να συμπίπτει με την εμφάνιση του Σείριου, αμέσως μετά το ηλιοστάσιο.
9. Οι αρχαίοι Κινέζοι τιμούσαν το γιν στο θερινό ηλιοστάσιο.
Στην αρχαία Κίνα, το θερινό ηλιοστάσιο ήταν το γιν στο γιανγκ του χειμερινού ηλιοστασίου. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οι Κινέζοι πίστευαν ότι οι δυνάμεις του γιν και του γιανγκ αυξομειώνονται αντίστροφα. Στο θερινό ηλιοστάσιο, η επιρροή του γιανγκ ήταν στο αποκορύφωμά της, αλλά ο εορτασμός επικεντρώθηκε στην επικείμενη αλλαγή στο γιν. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο γινόταν το αντίστροφο.
10. Στην Αλάσκα, το θερινό ηλιοστάσιο γιορτάζεται με ένα μεταμεσονύκτιο αγώνα μπέιζμπολ.
Κάθε χρόνο στο θερινό ηλιοστάσιο, οι Alaska Goldpanners του Fairbanks γιορτάζουν την ιδιότητά τους ως η πιο βόρεια ομάδα μπέιζμπολ στον πλανήτη με ένα παιχνίδι που ξεκινά στις 10 μ.μ. και εκτείνεται μέχρι το επόμενο πρωί —χωρίς την ανάγκη για τεχνητό φως— γνωστό ως το παιχνίδι του Ήλιου του Μεσονυχτίου. Η παράδοση ξεκίνησε το 1906 και ανελήφθη από τους Goldpanners το 1960, τον πρώτο χρόνο της ύπαρξής τους.
11. Η Γη είναι πιο απομακρυσμένη από τον ήλιο κατά τη διάρκεια του ηλιοστασίου.
Επειδή το θερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει το καλοκαίρι (για το Βόρειο ημισφαίριο) δεν σημαίνει ότι η Γη είναι πιο κοντά στον ήλιο στην ελλειπτική της περιστροφή. Η Γη είναι στην πραγματικότητα πιο κοντά στον ήλιο περίπου την ώρα που το βόρειο ημισφαίριο βιώνει τον χειμώνα. Η ζεστασιά του καλοκαιριού προέρχεται αποκλειστικά από την κλίση του άξονα της Γης και όχι από το πόσο κοντά βρίσκεται στον ήλιο κάθε δεδομένη στιγμή.
12. Το θερινό ηλιοστάσιο σηματοδοτεί μια σκοτεινή περίοδο στην ιστορία της επιστήμης.
Ο Γαλιλαίος προ της Ιεράς Εξέτασης (πηγή: wikipedia)Ο θρύλος λέει ότι ήταν το θερινό ηλιοστάσιο του 1633 ο Galileo Galilei αναγκάστηκε να ανακαλέσει τη δήλωσή του ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Ακόμα κι αν το έκανε αυτό, παρέμεινε σε κατ’ οίκον περιορισμό για το υπόλοιπο της ζωής του.
13. Ένα εναλλακτικό ημερολόγιο είχε έναν επιπλέον μήνα που πήρε το όνομά του από το ηλιοστάσιο.
Το 1902, ένας υπάλληλος του βρετανικού σιδηροδρομικού συστήματος ονόματι Moses B. Cotsworth προσπάθησε να καθιερώσει ένα νέο ημερολογιακό σύστημα που θα τυποποιούσε τους μήνες σε τμήματα τεσσάρων εβδομάδων. Για να το κάνει, χρειάστηκε να προσθέσει έναν επιπλέον μήνα στο έτος. Ο επιπλέον μήνας εισήχθη μεταξύ Ιουνίου και Ιουλίου και ονομάστηκε Sol επειδή το θερινό ηλιοστάσιο έπεφτε πάντα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Παρά την ταξιδιάρικη εκστρατεία του Cotsworth για την προώθηση του νέου του ημερολογίου, δεν κατάφερε να επικρατήσει.
14. Στην Αρχαία Ελλάδα, η γιορτή του ηλιοστασίου σηματοδοτούσε είχε νότες κοινωνικής ισότητας
Η ελληνική γιορτή της Κρόνιας (για τους Ρωμαίους Σατουρνάλια), που τιμούσε τον Κρόνο, τον θεό της γεωργίας, συχνά συνέπιπτε με το ηλιοστάσιο. Το πανηγύρι ξεχώριζε από άλλες ετήσιες γιορτές αφού σκλάβοι και ελεύθεροι άνδρες συμμετείχαν στις γιορτές ως ίσοι.
15. Η Αρχαία Ρώμη τιμούσε τη θεά Βέστα στο ηλιοστάσιο.
Στη Ρώμη, το μεσοκαλόκαιρο συνέπεφτε με τις γιορτές των Βεσταλίων, οι οποίες τιμούσαν φυσικά τη Βέστα, τη ρωμαϊκή θεά που φύλαγε την παρθενία και θεωρούνταν προστάτης της οικογένειας και της οικιακής εστίας. Την πρώτη ημέρα αυτής της γιορτής, οι παντρεμένες γυναίκες είχαν δικαίωμα να εισέλθουν στο ναό των Βεστάλων παρθένων, από τον οποίο ήταν αποκλεισμένες τον υπόλοιπο χρόνο.
Με πληροφορίες από το Mental Floss και τη Wikipedia
