''Αλεξιθυμία''- Οταν δεν έχεις συναισθήματα
Ο όρος «Αλεξιθυμία» επινοήθηκε το 1972 από τον σημαντικό ψυχίατρο-ψυχαναλυτή Πέτρο Σιφναίο (1920, 2008), που ήταν πρωτοπόρος στους κλάδους της βραχείας δυναμικής ψυχοθεραπείας και της
ψυχοσωματικής Ιατρικής.
Μέσα από την ψυχαναλυτική του πρακτική, διαπίστωσε ότι υπήρχαν άνθρωποι που δεν είχαν λέξεις για να περιγράψουν αισθήματα. Για παράδειγμα, ένας ασθενής του έλεγε ότι έγινε ένας καβγάς. Ο Σιφναίος τον ρώταγε «πώς αισθανθήκατε;» κι εκείνος άρχιζε να περιγράφει τι έγινε, αλλά χωρίς συναισθήματα. Δεν μπορούσε να καταλάβει τι συνέβαινε μέσα του.
Σύμφωνα με τον Σιφναίο, σε βιολογικό επίπεδο, οι αλεξιθυμικοί αντιλαμβάνονται τα αισθήματα, αλλά δεν μπορούν να τα επεξεργαστούν και να μιλήσουν γι’ αυτά. Στην αλεξιθυμία, το τμήμα του εγκεφάλου όπου παράγονται τα αισθήματα και το τμήμα που τα επεξεργάζεται, λειτουργούν φυσιολογικά. Όμως, μεταξύ των δύο τμημάτων δεν υπάρχουν οι απαραίτητες συνδέσεις, οπότε τα συναισθήματα είναι ελλειμματικά καθώς και η δυνατότητα αξιολόγησής τους. Το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου είναι αποσυνδεδεμένο από το νεοφλοιό, ειδικά από τα λεκτικά του κέντρα. Δηλαδή το μεταιχμιακό σύστημα μπορεί να αντιδρά με συναισθήματα αλλά ο νεοφλοιός δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει και να βρει λέξεις γι’ αυτά.
Αυτή η εξήγηση βασίζεται στο γεγονός ότι ασθενείς στους οποίους έγινε σκόπιμη διακοπή αυτής της σύνδεσης για ιατρικούς λόγους, με χειρουργική πράξη, έχασαν την ικανότητα να περιγράψουν με λέξεις τα συναισθήματά τους – έγιναν συναισθηματικά επίπεδοι.
Συμπτώματα της αλεξιθυμίας
* Δυσκολία να μιλήσεις για τα συναισθήματά σου.
* Έχεις πολύ περιορισμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο.
* Δυσκολεύεσαι να διακρίνεις το ένα συναίσθημα απ’ το άλλο.
* Δυσκολεύεσαι να ξεχωρίσεις το συναίσθημα από μια σωματική ενόχληση (π.χ. δεν μπορείς να αντιληφθείς ότι έχεις άγχος αλλά το νιώθεις ως ταχυκαρδία, ζαλάδα, έξαψη κοκ.)
* Οι άλλοι σε θεωρούν υπερβολικά ορθολογιστή ή συναισθηματικά απαθή.
* Παθαίνεις σύγχυση με τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων.
* Γίνεσαι σχολαστικός και φλύαρος όταν απαντάς σε πρακτικές ερωτήσεις.
* Παίρνεις προσωπικές αποφάσεις με βάση κάποιες αρχές παρά τα συναισθήματά σου.
* Υποφέρεις συχνά από ανεξήγητες σωματικές ενοχλήσεις όπως ταχυκαρδίες, πόνο στο στομάχι ή εξάψεις.
Γενικά, οι αλεξιθυμικοί περιγράφονται ως συναισθηματικά «επίπεδοι», απαθείς και αδιάφοροι στην εκδήλωση συναισθημάτων. Αυτή η συναισθηματική απάθεια μπορεί να τους κάνει μονότονους και πληκτικούς για τους άλλους.
Αν τους ρωτήσεις, μπορεί να πούνε: «Δε νιώθω έντονα συναισθήματα, ούτε θετικά ούτε αρνητικά» ή «Δεν έχω νιώσει ούτε θυμό ούτε θλίψη ούτε χαρά». Κάποιες φορές μπορεί να κλαίνε και μάλιστα γοερά, χωρίς όμως να ξέρουν για ποιο λόγο.
Στην πραγματικότητα, έχουν συναισθήματα αλλά δεν μπορούν να τα αναγνωρίσουν και να τα εκφράσουν.
Ο Σιφναίος περιγράφει ότι «Δίνουν την εντύπωση ότι είναι διαφορετικοί, εξωγήινοι, σαν να ήρθαν από έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, και ζουν τώρα μέσα σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από τα συναισθήματα.»
Επειδή δεν έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους, πολλές φορές σωματοποιούν τη συναισθηματική δυσφορία, εκδηλώνοντας συγκεχυμένα ιατρικά προβλήματα.
Όπως λέει ο Σιφναίος, συχνά η αλεξιθυμία υπάρχει σε ανθρώπους που έχουν κάποιες ψυχοσωματικές ασθένειες, όπως άσθμα, έλκος κλπ., σε εξαρτημένους από αλκοόλ και ναρκωτικά και σε ανθρώπους με διαταραχές της προσωπικότητας που εγκληματούν. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσφορες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Από τι προκαλείται η αλεξιθυμία
Τα αίτια της αλεξιθυμίας μπορεί να είναι οργανικά ή νευρολογικά αλλά και ψυχολογικά. Τα οργανικά-νευρολογικά αίτια αφορούν κάποια γενετική ανωμαλία, διαταραγμένη βιολογική ανάπτυξη ή εγκεφαλική βλάβη.
Τα ψυχολογικά αίτια μπορεί να είναι κοινωνικές-πολιτισμικές επιρροές, μια νευρωτική αναστροφή ή ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια σε κάποιο τραύμα.
Τα οργανικά και ψυχολογικά αίτια μπορεί να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Ποιά προβλήματα δημιουργεί η αλεξιθυμία;
Ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να εκφράσει αρνητικά συναισθήματα, σίγουρα θα έχει πρόβλημα να αποφορτιστεί και να αντισταθμίσει αυτά τα συναισθήματα, σωματικά και ψυχολογικά. Όλα τα συναισθήματα, είτε φυσιολογικά είτε παθολογικά, είναι τελικά σωματικά συναισθήματα. Όσοι έχουν αλεξιθυμία, στερούνται τη βιωματική κατανόηση του τι νιώθουν.
Αναπτυξιακά, η αλεξιθυμία υποδηλώνει μια δυσλειτουργία στη διαδικασία που επιτρέπει την έκφραση συναισθημάτων μέσα από λέξεις που αποτυπώνουν την ανάμειξη του σώματος σε αυτά τα συναισθήματα. Ίσως η μητέρα του αλεξιθυμικού ατόμου να μην μπορούσε να ενθαρρύνει επαρκώς τη γλώσσα των συναισθημάτων στο παιδί της.
Αν το αλεξιθυμικό άτομο δεν έχει κάποια ιστορία να διηγηθεί στον ειδικό που επισκέπτεται, μάλλον δεν έχει ούτε κάποια ιστορία να διηγηθεί στον εαυτό του. Η έλλειψη ιστορίας υποδηλώνει μια ελλειμματική ταυτότητα, γιατί ο τρόπος που προσδιορίζουμε τον εαυτό μας εξαρτάται από την ιστορία που λέμε στον εαυτό μας για το ποιοι είμαστε. Η αδυναμία να εκφράζουμε συναισθήματα υποδηλώνει μια ελλειμματική εσωτερική ζωή. Όταν δεν έχεις λέξεις για το εσωτερικό σου βίωμα, ζεις με οριακό τρόπο και για τον εαυτό σου και για τους άλλους.
Υπάρχει θεραπεία;
Η αλεξιθυμία είναι δυνατό να αποκατασταθεί, ειδικά αν οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια.Ο τρόπος αποκατάστασης έχει να κάνει με την εκμάθηση και την εξάσκηση της γλώσσας των συναισθημάτων, την εξάσκηση στην παρατήρηση και κατανόηση του εαυτού μας και των άλλων. Ουσιαστικά μιλάμε για την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης στην οποία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά η ψυχοθεραπεία.
Σύμφωνα με τον Σιφναίο, σε βιολογικό επίπεδο, οι αλεξιθυμικοί αντιλαμβάνονται τα αισθήματα, αλλά δεν μπορούν να τα επεξεργαστούν και να μιλήσουν γι’ αυτά. Στην αλεξιθυμία, το τμήμα του εγκεφάλου όπου παράγονται τα αισθήματα και το τμήμα που τα επεξεργάζεται, λειτουργούν φυσιολογικά. Όμως, μεταξύ των δύο τμημάτων δεν υπάρχουν οι απαραίτητες συνδέσεις, οπότε τα συναισθήματα είναι ελλειμματικά καθώς και η δυνατότητα αξιολόγησής τους. Το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου είναι αποσυνδεδεμένο από το νεοφλοιό, ειδικά από τα λεκτικά του κέντρα. Δηλαδή το μεταιχμιακό σύστημα μπορεί να αντιδρά με συναισθήματα αλλά ο νεοφλοιός δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει και να βρει λέξεις γι’ αυτά.
Αυτή η εξήγηση βασίζεται στο γεγονός ότι ασθενείς στους οποίους έγινε σκόπιμη διακοπή αυτής της σύνδεσης για ιατρικούς λόγους, με χειρουργική πράξη, έχασαν την ικανότητα να περιγράψουν με λέξεις τα συναισθήματά τους – έγιναν συναισθηματικά επίπεδοι.
Συμπτώματα της αλεξιθυμίας
* Δυσκολία να μιλήσεις για τα συναισθήματά σου.
* Έχεις πολύ περιορισμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο.
* Δυσκολεύεσαι να διακρίνεις το ένα συναίσθημα απ’ το άλλο.
* Δυσκολεύεσαι να ξεχωρίσεις το συναίσθημα από μια σωματική ενόχληση (π.χ. δεν μπορείς να αντιληφθείς ότι έχεις άγχος αλλά το νιώθεις ως ταχυκαρδία, ζαλάδα, έξαψη κοκ.)
* Οι άλλοι σε θεωρούν υπερβολικά ορθολογιστή ή συναισθηματικά απαθή.
* Παθαίνεις σύγχυση με τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων.
* Γίνεσαι σχολαστικός και φλύαρος όταν απαντάς σε πρακτικές ερωτήσεις.
* Παίρνεις προσωπικές αποφάσεις με βάση κάποιες αρχές παρά τα συναισθήματά σου.
* Υποφέρεις συχνά από ανεξήγητες σωματικές ενοχλήσεις όπως ταχυκαρδίες, πόνο στο στομάχι ή εξάψεις.
Γενικά, οι αλεξιθυμικοί περιγράφονται ως συναισθηματικά «επίπεδοι», απαθείς και αδιάφοροι στην εκδήλωση συναισθημάτων. Αυτή η συναισθηματική απάθεια μπορεί να τους κάνει μονότονους και πληκτικούς για τους άλλους.
Αν τους ρωτήσεις, μπορεί να πούνε: «Δε νιώθω έντονα συναισθήματα, ούτε θετικά ούτε αρνητικά» ή «Δεν έχω νιώσει ούτε θυμό ούτε θλίψη ούτε χαρά». Κάποιες φορές μπορεί να κλαίνε και μάλιστα γοερά, χωρίς όμως να ξέρουν για ποιο λόγο.
Στην πραγματικότητα, έχουν συναισθήματα αλλά δεν μπορούν να τα αναγνωρίσουν και να τα εκφράσουν.
Ο Σιφναίος περιγράφει ότι «Δίνουν την εντύπωση ότι είναι διαφορετικοί, εξωγήινοι, σαν να ήρθαν από έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο, και ζουν τώρα μέσα σε μια κοινωνία που κυριαρχείται από τα συναισθήματα.»
Επειδή δεν έχουν επαφή με τα συναισθήματά τους, πολλές φορές σωματοποιούν τη συναισθηματική δυσφορία, εκδηλώνοντας συγκεχυμένα ιατρικά προβλήματα.
Όπως λέει ο Σιφναίος, συχνά η αλεξιθυμία υπάρχει σε ανθρώπους που έχουν κάποιες ψυχοσωματικές ασθένειες, όπως άσθμα, έλκος κλπ., σε εξαρτημένους από αλκοόλ και ναρκωτικά και σε ανθρώπους με διαταραχές της προσωπικότητας που εγκληματούν. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν πρόσφορες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Από τι προκαλείται η αλεξιθυμία
Τα αίτια της αλεξιθυμίας μπορεί να είναι οργανικά ή νευρολογικά αλλά και ψυχολογικά. Τα οργανικά-νευρολογικά αίτια αφορούν κάποια γενετική ανωμαλία, διαταραγμένη βιολογική ανάπτυξη ή εγκεφαλική βλάβη.
Τα ψυχολογικά αίτια μπορεί να είναι κοινωνικές-πολιτισμικές επιρροές, μια νευρωτική αναστροφή ή ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια σε κάποιο τραύμα.
Τα οργανικά και ψυχολογικά αίτια μπορεί να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Ποιά προβλήματα δημιουργεί η αλεξιθυμία;
Ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να εκφράσει αρνητικά συναισθήματα, σίγουρα θα έχει πρόβλημα να αποφορτιστεί και να αντισταθμίσει αυτά τα συναισθήματα, σωματικά και ψυχολογικά. Όλα τα συναισθήματα, είτε φυσιολογικά είτε παθολογικά, είναι τελικά σωματικά συναισθήματα. Όσοι έχουν αλεξιθυμία, στερούνται τη βιωματική κατανόηση του τι νιώθουν.
Αναπτυξιακά, η αλεξιθυμία υποδηλώνει μια δυσλειτουργία στη διαδικασία που επιτρέπει την έκφραση συναισθημάτων μέσα από λέξεις που αποτυπώνουν την ανάμειξη του σώματος σε αυτά τα συναισθήματα. Ίσως η μητέρα του αλεξιθυμικού ατόμου να μην μπορούσε να ενθαρρύνει επαρκώς τη γλώσσα των συναισθημάτων στο παιδί της.
Αν το αλεξιθυμικό άτομο δεν έχει κάποια ιστορία να διηγηθεί στον ειδικό που επισκέπτεται, μάλλον δεν έχει ούτε κάποια ιστορία να διηγηθεί στον εαυτό του. Η έλλειψη ιστορίας υποδηλώνει μια ελλειμματική ταυτότητα, γιατί ο τρόπος που προσδιορίζουμε τον εαυτό μας εξαρτάται από την ιστορία που λέμε στον εαυτό μας για το ποιοι είμαστε. Η αδυναμία να εκφράζουμε συναισθήματα υποδηλώνει μια ελλειμματική εσωτερική ζωή. Όταν δεν έχεις λέξεις για το εσωτερικό σου βίωμα, ζεις με οριακό τρόπο και για τον εαυτό σου και για τους άλλους.
Υπάρχει θεραπεία;
Η αλεξιθυμία είναι δυνατό να αποκατασταθεί, ειδικά αν οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια.Ο τρόπος αποκατάστασης έχει να κάνει με την εκμάθηση και την εξάσκηση της γλώσσας των συναισθημάτων, την εξάσκηση στην παρατήρηση και κατανόηση του εαυτού μας και των άλλων. Ουσιαστικά μιλάμε για την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης στην οποία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά η ψυχοθεραπεία.
Το διάβασα στο www.awakengr.com
